Het is lastig om HSK op te voeden. Ze hebben vaker last van problemen op het gebied van eten, slapen etc. Ook ontwikkelen ze vaker lichamelijke en psychische klachten. Bijvoorbeeld angstklachten.
Overprikkeld door kritiek
Ze kunnen ook heftig reageren op jou. Als je hen te streng terecht wijst, of je stem teveel verheft, kunnen ze volledig overprikkeld raken en door het lint gaan. En dan horen ze echt niets meer van wat jij zegt. De normale manier van corrigeren werkt bij hoogsensitieve kinderen daarom niet.
Gelukkig is er onderzoek gedaan naar welke opvoedstijl het beste werkt bij hoogsensitieve kinderen. Daarbij is gekeken naar drie opvoedstijlen. Het gaat om de democratische, autoritaire en de toegeeflijke opvoedstijl.
Opvoedstijlen
De autoritaire (authoritarian) opvoedstijl kenmerkt zich door veel regels. De ouder bepaalt wat er gebeurd en het kind moet gehoorzamen. De regels worden niet uitgelegd, die moeten gewoon opgevolgd worden. Als het kind niet luistert volgt er straf. Er is geen ruimte voor discussie of een compromis.
In de toegeeflijke (permissive) opvoedstijl hebben de ouders veel aandacht voor de wensen en behoeften van hun kind. Zoveel dat het kind steeds zijn zin krijgt, regels niet consequent worden gehandhaafd en misdragingen worden genegeerd. In deze opvoedstijl zijn er weinig grenzen en regels.
De derde opvoedstijl heet de democratische (authoritative). Daarbij stellen de ouders grenzen én hebben ze oog voor de wensen en behoeften van hun kind. De regels worden toegelicht zodat het kind begrijpt waarom hij zich eraan moet houden. Bij misdragingen worden de regels gehandhaafd, maar praat de ouder ook met het kind over de situatie. De ouders hebben aandacht voor de emoties en de ervaringen van het kind.
Niet optimaal
De autoritaire en toegeeflijke stijl worden gezien als niet-optimale opvoedstijlen. Bij de autoritaire stijl ontwikkelen kinderen vaker een laag zelfbeeld en agressief gedrag, terwijl kinderen die opgroeien bij een hoofdzakelijk toegeeflijke stijl vaker impulsief zijn en slechtere sociale vaardigheden hebben.
Uit onderzoek van Branjerdporn (2019) blijkt dat hoogsensitieve ouders vaker de niet-optimale stijlen autoritair en toegeeflijk hanteren. Mogelijk hanteren ze dat vaker omdat ze sneller overprikkeld raken. Bij overprikkeling heb je weinig controle over je gedrag en verval je makkelijk in schreeuwen of juist alles maar negeren. Aangezien hoogsensitieve mensen een sterke zelfreflectie hebben, zijn hoogsensitieve ouders zich zeer bewust van deze momenten en komen ze eerlijk voor uit (waar anderen misschien wat rooskleuriger zouden zijn over hun gedrag). Uit ander onderzoek blijkt namelijk dat hoogsensitieve ouders (zowel moeders als vader) beter afstemmen op hun kind, wat meer in overeenstemming is met de democratische opvoedstijl.
Wat is het effect van niet-optimale opvoedstijlen?
Uit het onderzoek van Lionetti (2019) blijkt dat vooral de toegeeflijke opvoedstijl veel negatieve consequenties heeft op hoogsensitieve kinderen. Als hun ouders die stijl veel toepassen hebben hoogsensitieve kinderen meer externaliserende gedragsproblemen; zoals agressief gedrag of niet houden aan de regels. Hoogsensitieve kinderen die nauwelijks te maken krijgen met deze opvoedstijl hebben veel minder gedragsproblemen. De mate van externaliserende gedragsproblemen is dan lager dan bij de gemiddelde kinderen.
De toegeeflijke stijl leidt bij hoogsensitieve kinderen ook tot meer internaliserend gedrag, zoals angst- of depressieklachten, teruggetrokken zijn of lichamelijke klachten. Bij niet-hoogsensitieve kinderen heeft het meer of minder toepassen van deze toegeeflijke stijl geen effect op hun gedrag.
Het toepassen van de democratische stijl heeft een positief effect op hoogsensitieve kinderen. Als die stijl meer wordt toegepast zijn hoogsensitieve kinderen veel sociaal competenter dan hun leeftijdsgenoten.
Niet te toegeeflijk zijn
Van een te strenge aanpak raken hoogsensitieve kinderen overstuur, maar uit dit onderzoek blijkt dat een toegeeflijke aanpak veel meer negatieve effecten heeft. Het gemiddelde kind ondervindt er weinig effect van, maar hoogsensitieve kinderen ontwikkelen zowel meer externaliserende als internaliserende gedragsproblemen. De toegeeflijke stijl kan dus voor deze kinderen het best zo min mogelijk worden toegepast.
De democratische stijl heeft positief effect. Hoogsensitieve kinderen worden er sociaal competenter door. Deze stijl kenmerkt zich door luisteren naar de behoeftes van het kind en erop inspelen, maar tegelijk duidelijke regels stellen en die vooral ook toelichten. Je kind weet daardoor wat je van hem verwacht en waarom. Daarnaast voelt het zich gekend in zijn emoties en behoeftes.
BABA-methode
Volgens deze lijn is ook de BABA-methode ontwikkeld. In deze methode is een evenwicht gecreëerd tussen begrijpen en begrenzen (de twee B’s van het model).
De stappen van de BABA-methode© zijn:
- Begrijp. Heb begrip voor de achtergrond van het gedrag van je kind. Begrip van de ouder helpt het kind uit de complexe gevoelens te komen die hem in zijn greep houdt. Met name de onmacht en het schuldgevoel worden geneutraliseerd als je zegt dat je begrijpt dat het kind boos is. Fysiek zorgt het ervoor dat de stresshormonen dalen. Dat voorkomt verdere escalatie. Op emotioneel niveau zorgt begrip voor verbinding. Dat helpt dat het corrigeren (in stap 3) beter binnen komt. Tot slot helpt de stap ‘begrijpen’ ook dat je kind zichzelf leert begrijpen. Hoogsensitieve kinderen hebben vaak heftige emoties die ze zelf niet altijd snappen. Kinderen die inzicht hebben in hun emoties voelen meer controle over hun leven. Dat helpt overprikkeling voorkomen;
- Accepteer. Accepteer dat de gevoelens van je kind er zijn. Je kind mag boos zijn. Alleen de manier waarop hij of zij het uit, is soms niet acceptabel. Je kind leert hiervan dat zijn gevoelens niet slecht zijn. Als je kind de conclusie trekt dat bepaalde gevoelens er niet mogen zijn, kan het zichzelf gaan veroordelen als hij ze toch voelt. Het kan denken dat het ‘slecht’ is en zich gaan schamen voor zichzelf. De emotie schaamte is schadelijk, omdat het je passief maakt en je een minderwaardigheidsgevoel geeft. Schaamte voor het karakter voorkom je met accepteren van de gevoelens van je kind. Zo leert het zichzelf ook te accepteren. Dat heeft bovendien als effect dat zijn kritische innerlijke stem wat minder wordt;
- Begrens. Het kind moet weten welk gedrag niet acceptabel is. Grenzen stellen geeft elk kind een veilig gevoel. Benoem duidelijk wat de regels zijn. Let goed op je bewoordingen. “Doe normaal” is geen duidelijke instructie. Een kind weet niet wat je daarmee bedoelt en dat verergert het gevoel van onmacht. Benoem de regel zonder stemverheffing. Harde of boze stemmen versterken de emoties en leiden vaak tot overprikkeling. Introduceer nieuwe regels altijd met een toelichting. Waarom is dit belangrijk? Licht het verder toe als je kind daarom vraagt, het is voor hem belangrijk de regel te begrijpen;
- Alternatieven. Bespreek samen met je kind wat het de volgende keer kan doen als het zich boos of gefrustreerd voelt. Door dit regelmatig te stimuleren vergroot je de zelfredzaamheid. Deze laatste stap is heel belangrijk in het doorbreken van patronen. Op het moment dat een kind overprikkeld is, kan het niet meer bewust denken en komen jouw instructies nauwelijks binnen. Door iedere keer alternatieven te bespreken, krijgt het toch de mogelijkheid om te veranderen. De vaardigheid zelf problemen te kunnen oplossen zal hem in het latere leven nog veel profijt opleveren.
Meer rust en gezelligheid
In de praktijk blijkt dat hoogsensitieve kinderen meer rust ervaren door deze aanpak en minder snel overprikkeld raken of tegenstand bieden. De interactie tussen ouders en kinderen verbetert waardoor het een stuk gezelliger wordt in huis, zonder in te boeten op een goede opvoeding. Meer over deze methode in het boek “Hoogsensitieve kinderen” en de online-training “Begrijp & Begeleid je hoogsensitieve kind”. In deze populaire training krijgen ouders alle inzichten die ze nodig hebben om hun kind de begeleiding te geven die het nodig heeft.
