Somberheid over hoe mensen met elkaar omgaan, verdriet over kleine en grote gebeurtenissen in je leven, gebrek aan energie om ‘leuke’ dingen te doen. Klinkt dat herkenbaar? Dit zijn symptomen van een depressie, maar hoogsensitieve mensen ervaren ook vaak deze emoties. In dit blog meer over de relatie tussen depressiviteit en hoogsensitiviteit.

 

Stoornis of eigenschap

Depressie en hoogsensitiviteit zijn eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. Een depressie is namelijk een psychische stoornis. Een stemmingsstoornis die alleen door een arts vastgesteld kan worden. Hoogsensitiviteit is een eigenschap, namelijk gevoeligheid voor prikkels en intense verwerking daarvan. Gedrag dat typisch hoort bij hoogsensitieve mensen kan echter aangezien worden als symptoom van een depressie. Daarom is het zinvol deze twee eens naast elkaar te zetten.

“Ik heb het gevoel dat ik het nooit goed kan doen”
“Ik voel me soms dagenlang somber zonder duidelijke aanleiding”
“Ik heb totaal geen zin om naar feestjes en dergelijke te gaan. Ik blijf liever thuis”
“Ik ben heel blij met wat ik nu heb, maar het is net of ik er niet van kan genieten. De grauwe sluier van mijn jeugd ligt erover heen”

Uitspraken die zowel van een depressief als van een hoogsensitief iemand zouden kunnen zijn.

Depressie

Een depressie is een abnormale verstoring in emoties of stemming die gekenmerkt wordt door verlies  van levenslust en/of zware neerslachtigheid. Officieel heet het depressieve stoornis.

Cijfers

Depressies komen van alle psychische aandoeningen het meest voor. Op ieder moment van het jaar hebben zo’n 550.000 Nederlanders last van een depressie. In Nederland krijgt bijna 20 procent van de volwassenen (18-64 jaar) ooit in het leven te maken met een depressie. Enorme aantallen, zeker als je bedenkt dat het onderwerp nauwelijks ter sprake komt. Op het schoolplein of tijdens een feestje hoor je vrijwel nooit iemand vertellen over zijn of haar depressie. Het taboe op dit onderwerp was voor het Ministerie van VWS de aanleiding om september 2016 een grote campagne te starten en een website te lanceren www.omgaanmetdepressie.nl.

De eigenschap hoogsensitiviteit komt ongeveer bij 20% van de mensen voor. Even vaak bij mannen als bij vrouwen. Ruim 3 miljoen Nederlanders zijn dus hoogsensitief.

[Afbeelding:omgaanmetdepressie]

Oorzaken van een depressie

Hoe een depressie precies ontstaat is nog niet helemaal duidelijk. Veel verschillende factoren kunnen er mee te maken hebben, die vaak ook nog met elkaar samenhangen. In onderzoeken hiernaar worden deze drie vaak genoemd:

1. Externe stressfactoren
2. Biologische aanleg
3. Negatieve gedachtencyclus

Ik ga op elk van deze oorzaken wat dieper in om meer zicht te geven op het verband met hoogsensitiviteit.

 

1. HSP hebben meer last van ingrijpende gebeurtenissen

De eerste oorzaak, externe factoren, gaat over traumatische gebeurtenissen in het leven. Bijvoorbeeld het verbreken van een relatie, ontslag, ziekte, ongeluk of slachtoffer zijn van een misdaad. Het kunnen ook ervaringen uit de reeds lang voorbije jeugd zijn die nu aanleiding zijn voor een depressie.

Hoogsensitieve mensen ondervinden meer impact van negatieve gebeurtenissen. Hun manier van omgaan met prikkels – intens verwerken – leidt er toe dat ze langer stilstaan bij gebeurtenissen. De emoties die ze voelen zijn over het algemeen veel dieper dan voor anderen. Ze voelen meer nuances. Als hoogsensitieve mensen negatieve emoties ervaren, lijkt dat dus al snel op de heftige gevoelens van een depressie. En omdat ze zo vaak aan nare gebeurtenissen terugdenken, houdt die gemoedstoestand lang aan.

Volgens Aron zijn hoogsensitieve personen sterker tot depressie geneigd als ze een moeilijke jeugd hebben gehad (Aron, 2010). Ze worden sterker beïnvloed door hun jeugd. Zowel in negatieve als in positieve zin. Vantage sensitivity wordt dit ook wel genoemd. Het betekent vatbaar zijn voor de omgeving; last hebben van slechte omstandigheden én profiteren van een goede situatie. Een slechte, traumatische jeugd leidt dan ook makkelijker tot depressies bij hoogsensitieve mensen.

 

2. Hersenen

De tweede oorzaak, de biologische, is een grotendeels onontdekt gebied. Waarschijnlijk spelen neurotransmitters (zoals serotonine en dopamine) een rol in het ontstaan van een depressie. Anti-depressiva werken in op die neurotransmitters. Ze zorgen ervoor dat serotonine langer werkzaam blijft.

Op dit gebied is een interessante ontdekking gedaan. Hoogsensitieve mensen blijken hetzelfde gen te hebben als mensen met een depressie. In het gen 5HTTLPR zijn drie variaties mogelijk: short-short, short-long en long-long. Dit gen regelt het vervoer van serotonine. De short-allels vervoeren serotonine minder goed. Mensen met een depressie én hoogsensitieve mensen hebben vaker zogenaamde short-allels (Licht et al, 2011).

Bij hen wordt serotonine dus minder goed vervoerd. En die neurotransmitter heeft een groot effect op je gemoedstoestand (en onder andere op slaap, angst en eetlust). Hoogsensitieve personen hebben dus waarschijnlijk meer kans op een depressie om zij een gen hebben die samenhangt met depressie.

Ter nuancering: niet iedereen met dit gen krijgt een depressie. De omstandigheden van de persoon spelen een belangrijke rol. Bovendien geeft de short-allel van 5HTTLPR ook een voordeel. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen met dit gen beter zijn in het uitvoeren van cognitieve taken (Homberg & Lesch).

Daarnaast is belangrijk te weten dat een depressie de hersenen verandert. Onderzoek van de ENIGMA-Major Depressive Disorder Working Group gepubliceerd in Molecular Psychiatry (2016) laat zien dat door herhaalde depressies (of depressies op jonge leeftijd) de hippocampus kleiner wordt. De hippocampus regelt je geheugen, zowel het ruimtelijk geheugen als herinneringen. Maar het gaat verder dan dat.
“When you shrink the hippocampus, you don’t just change memory, you change all sorts of other behaviours associated with that – so shrinkage is associated with a loss of function.” legt Professor Hickie, één van de betrokken onderzoeker uit. Herinneringen moet je volgens hem breed zien.
“Memories” weren’t just about remembering passwords. Your whole sense of self depends on continuously understanding who you are in the world.” [Depression damages parts of the brain, research concludes, June 30, 2015, theconversation.com].

Depressies beïnvloeden dus je zelfbeeld. Doordat je hippocampus kleiner wordt, verandert het beeld dat je van jezelf hebt. Je gaat jezelf anders zien en je ontwikkelt een laag zelfbeeld. Dat kan je in de weg zitten bij je herstel. Bij de volgende oorzaak gaan we daar verder op in.

Gelukkig kunnen de hersenen herstellen. De hippocampus heeft een groot herstellend vermogen. Anti-depressiva dragen daar ook aan bij. Deze stimuleren de groei van neuronen in de hippocampus. Overigens reageert niet iedereen even goed op anti-depressiva. De werking is niet bij iedereen hetzelfde en de bijwerkingen kunnen verschillen en incidenteel zelfs te ernstig zijn. Wellicht reageren hoogsensitieve mensen vanwege hun gevoelige zenuwstelsel ook anders op dergelijke medicatie.

 

3. HSP hebben vaak een laag zelfbeeld

Negatieve gedachten, de derde oorzaak, en met name de vicieuze cirkel van negatieve denkpatronen, is voor veel mensen die een depressie hebben (gehad), maar ook voor veel hoogsensitieve personen, herkenbaar.

Stel; een vriendin belt af voor jullie afspraak waar je je al zo lang op verheugd hebt. Wat zijn je eerste gedachten? Denk je zoiets als; ‘ach, ze heeft het natuurlijk ook te druk met haar zieke moeder’ of eerder; ‘waarschijnlijk heeft ze geen zin in dat geklaag van mij’? Lijkt je gedachte op de tweede soort, dan zoek je de oorzaak bij jezelf. Je hebt de neiging om negatieve gebeurtenissen toe te schrijven aan je eigen tekortkomingen. Je voelt je daardoor nog slechter over jezelf.

Aangeleerde hulpeloosheid wordt dit wel genoemd. Je denkt dat negatieve gebeurtenissen jouw schuld zijn en als het een externe oorzaak heeft, denk je dat je daar toch geen invloed op uit kunt oefenen. Het geeft je het gevoel dat jij niets kunt doen om vervelende situaties te veranderen.

Je voelt je weinig waard, denkt dat anderen je niet interessant vinden of niet aardig. Een vervelend bericht, zoals het afzeggen van een afspraak, bevestigt je gevoel. Je voelt je verdrietig en nog slechter over jezelf. Die gedachten leiden soms tot ander gedrag. Je blijft liever thuis, zegt niet meer veel in gezelschap, of lacht niet meer zo uitbundig. Anderen reageren op dat gedrag, door jou met rust te laten of je niet meer uit te nodigen. Jij interpreteert dat als bevestiging van je lage zelfbeeld. De cirkel is dan rond.

De vicieuze cirkel van negatieve denkpatronen zorgt er zo voor dat je je slechter voelt en in een depressie raakt.

Hoogsensitieve personen hebben intensere emotionele reacties en zijn gevoeliger voor sociale afwijzing (lees ook blog op Gavemensen.nl). Ze zien de kleinste signalen en betrekken dat door hun intense verwerking direct op zichzelf. Iemand die even zijn wenkbrauwen optrekt, net iets minder enthousiast reageert dan normaal, zit te friemelen met een ring, vaak langs je heen kijkt of iets onbestemds negatiefs uitstraalt. Hoogsensitieve mensen zien en interpreteren het. Des te lager het zelfbeeld, des te vaker denken ze dat de oorzaak bij hen ligt.

De gevoelens die dat bij hen oproept, zijn door hun intense emotionele reacties veel heftiger dat bij de meeste mensen. Een hoogsensitief persoon huilt bijvoorbeeld snel. (Dit item correleerde zeer sterk met de HSP-schaal, maar is vanwege seksegevoeligheid eruit gelaten,  zie Aron, 2010.) Veel huilen wordt gezien als een indicatie van sombere stemming bij het diagnosticeren van een depressie. Als een hoogsensitief persoon praat over zijn stemming, is dat in rijkere, intensere en complexere termen dan de meeste mensen. Negatieve gevoelens klinken al snel als een depressie, maar daarover later meer. Een HSP heeft echter ook intensere positieve emoties.

Hoogsensitieve personen hebben dus meer kans op een depressie omdat zij vaker een laag zelfbeeld hebben. Dat laag zelfbeeld ontstaat onder andere door hun intense emotionele reacties en gevoeligheid voor sociale afwijzing. Daardoor komen ze sneller in een vicieuze cirkel van negatieve gedachten terecht die een depressie versterkt.

 

Vertekeningen in het vaststellen van een depressie bij HSP

Symptomen die kunnen duiden op een depressie komen bij hoogsensitieve mensen sowieso vaker voor. Daardoor kan er onterecht een depressie vastgesteld worden, terwijl feitelijk vooral last van sensitiviteit gemeten wordt. In de afbeelding staan alle symptomen van een depressie benoemd zoals die staan in de DSM-5 (die gebruikt wordt om diagnoses te stellen). Bron afbeelding: omgaanmetdepressie.

De eerste, ‘sombere stemming’, kan sneller aan de orde lijken te zijn omdat hoogsensitieve mensen intensere negatieve (en positieve) emoties hebben. Emoties als verdrietig, leeg of hopeloos, die in de DSM-5 als voorbeelden worden gegeven, zullen bij hoogsensitieve personen ook regelmatig voorkomen, maar naast het brede spectrum aan andere gevoelens. Breng dus ook de positieve emoties in beeld om een goed beeld te krijgen.

‘Vermoeidheid en verlies aan energie’, één van de aanvullende symptomen, zullen veel hoogsensitieve mensen ook herkennen. Vaak is dat echter een gevolg van overprikkeld zijn. ‘Gevoelens van waardeloosheid of overmatige schuldgevoelens’ hangen samen met een lage eigenwaarde en zoals eerder besproken hebben hoogsensitieve personen dat relatief vaak.

Het symptoom ‘moeite met concentreren, nadenken en beslissingen nemen’ kan tot verwarring leiden omdat veel hoogsensitieve mensen van zichzelf denken dat ze moeite hebben met beslissingen nemen. Ze denken namelijk lang na, wegen alternatieven af, inventariseren risico’s, willen het voor iedereen goed doen en nemen dan pas een beslissing. Een zorgvuldige manier van besluitvorming dus. Maar in een ‘snelle’ maatschappij wordt deze aanpak al gauw geïnterpreteerd als moeite hebben met beslissingen nemen.

Volgens Aron (2010) zullen hoogsensitieve personen vaker uitspreken dat zij ‘terugkerende gedachten aan de dood of zelfdoding’ hebben. Tenminste naar hulpverleners. Als HSP eenmaal die stap gezet hebben, willen zij volgens Aron zo eerlijk mogelijk hun gevoelens verwoorden. Vaak houden hoogsensitieve mensen hun diepste gevoelens geheim voor anderen vanwege motieven zoals sociale wenselijkheid (anderen praten ook niet over zulke diepe gevoelens), anderen niet tot last willen zijn (niet willen vermoeien met verhalen en geen hulp willen vragen) of zich bij niemand echt veilig voelen (er gaat tijd overheen voordat een vriendschap betrouwbaar voelt voor hsp). Hoogsensitieve mensen zijn vaak opgelucht dat ze deze diepte van gevoelens wel kunnen delen met een hulpverlener. Ze zullen eerlijk benoemen dat de gedachte aan zelfdoding in hen opkwam.

De optie van zelfdoding komt bovendien sneller in zicht (lees ook blog op hsperson) voor hsp omdat zij zo diep de hopeloosheid van een depressie kunnen voelen. Door hun intense verwerking worden bovendien alle opties nagegaan om uit die toestand te komen en één daarvan is zelfdoding. Aan de gedachte op zich hoeft dan ook niet direct betekenis te worden verleend. Het is logisch dat een hoogsensitief persoon deze optie onderzoekt. Het maken van plannen daarover is wel een indicatie om alert te zijn.

Video van de campagne Omgaan met Depressie.

 

Conclusie

Hoewel er geen cijfers over beschikbaar zijn, lijken hoogsensitieve mensen meer kans te hebben op een depressie. Dit heeft onder andere te maken met hun genetische aanleg, met de impact van heftige gebeurtenissen en met de vaak lage eigenwaarde. Aan de andere kant ligt het risico op de loer dat hoogsensitieve mensen een depressie gediagnosticeerd krijgen, terwijl ze eigenlijk vooral last hebben van hun gevoeligheid.

 

Bronnen:
Aron, 2010, HSP en psychotherapie, De Arbeiderspers, Amsterdam.
Annek Tol, 2014, Hoogsensitiviteit professioneel gezien, Boom/Nelissen, Amsterdam.
Zimbardo et.al, 2015, Psychologie. Een inleiding, Pearson, Amsterdam.

Artikelen op websites:
gavemensen.nl/de-hoofdzetel-van-het-gevoel/
http://hsperson.com/suicide-and-high-sensitivity/
http://theconversation.com/depression-damages-parts-of-the-brain-research-concludes-43915
http://www.omgaanmetdepressie.nl/over-depressie/depressie-in-cijfers
http://www.psychischegezondheid.nl/action/psychowijzer/21/depressie.html

Zoek je persoonlijke begeleiding op het terrein van hoogsensitiviteit neem dan contact op met info@hoogsensitief.nl. Of deel je ervaringen onder dit bericht of op Facebook/Werkzorgcombinatie.