Emoties van anderen bemerken en aanvoelen. Eén van de belangrijkste kenmerken van hoogsensitieve mensen. Toch is er nog weinig inzicht in hoe dat precies werkt.
Samen met Derk Eimers gaf ik hier in Gelukkig Hoogsensitief de term emoceptie aan. ‘Ceptie’ komt van het Latijnse woord capere dat vangen of nemen betekent. Met emoceptie bedoelen we dan ook (ont)vangen en (over)nemen van de emoties van een ander. Sommige mensen voelen totaal niet aan dat de ander boos is, terwijl een ander een ruimte binnenkomt en zich meteen bewust is van de spanning die er hangt en emoties van anderen als die van zichzelf ervaart. Die laatste persoon ontvangt dus sterk de emoties van anderen.
Spiegelneuronen
Die emotionele informatie komt binnen via een onzichtbare verbinding tussen twee breinen: een neurale wifi noemde Daniel Goleman het. De spiegelneuronen spelen hierbij een belangrijke rol. Doordat jouw brein de situatie van een ander als het ware spiegelt, ervaar je min of meer hetzelfde. Dat kan gaan om bewegingen, maar ook om emoties. Dit breinproces is belangrijk voor het kunnen leren van nieuwe vaardigheden (zowel bewegingen, als bijvoorbeeld een taal), bij het inleven in de ander, als bij het interacteren met anderen. De ene persoon heeft sterker geactiveerde spiegelneuronen dan de ander.
Belangrijke hersengebieden in relatie tot spiegelneuronen zijn de premotor area, de inferior parietal lobe (IPL), de insula, de temporo-parietal junction (TPJ) en de inferior frontal gyrus (IFG); allemaal gebieden die sterker en vaker geactiveerd zijn bij hoogsensitieve mensen blijkt uit verrichte breinstudies (van onder andere Bianca Acevedo).
Vaker geactiveerd bij HSP
Het onderzoek van Ishikami en Tanaka (2022) werpt licht op de werking van het spiegelneuronensysteem bij HSP. Ze lieten tien deelnemers een video bekijken waarop iemand een kopje vasthoudt, optilt en weer neerzet. Met een EEG (electroencephalography) meetten ze de alpha golven. Als er een reductie wordt gemeten, is dat een teken van activatie van het spiegelneuronensysteem. Bij alle deelnemers werd dit effect geconstateerd, maar bij HSP was de verandering veel groter. Dat betekent dat er een sterkere activatie was van het spiegelneuronensysteem bij hoogsensitieve mensen.
Vervolgens keken de onderzoekers naar emotionele besmetting door foto’s van vrolijke, verdrietige en neutrale gezichten te laten zien. Bij de hoogsensitieve deelnemers trad het spiegelneuronensysteem extra sterk in werking als er een verdrietig gezicht getoond werd. Ook rapporteerden zij dezelfde emotie als het gezicht dat ze net hadden gezien, terwijl de niet-hoogsensitieve deelnemers de verdrietige emotie niet overnamen. Hoewel dit onderzoek gedaan is met een beperkt aantal deelnemers, geeft het belangrijke aanwijzingen over de werking van het spiegelneuronensysteem en de emotionele besmetting bij HSP.
Emotionele besmetting
Emotionele besmetting betekent dat je het gevoel van de ander overneemt. Hoogsensitieve mensen zeggen zich bijvoorbeeld opeens verdrietig te voelen doordat ze in contact zijn geweest met bijvoorbeeld een rouwende persoon. Dit proces gebeurt soms onbewust. Gaat het wel bewust, dan spreken we van affectieve empathie. Dat wil zeggen dat je de emotie van de ander aanvoelt, maar wel weet wat van de ander is en wat van jou. Daarnaast heb je nog cognitieve empathie. Dat betekent dat je het perspectief van de ander begrijpt. Concreet: ik voel dat je boos bent (affectieve empathie) en ik begrijp dat dat komt door de opmerking die ik heb gemaakt (cognitieve empathie).
Als we het hebben over emoceptie gaat het om het waarnemen van de emoties, dus emotionele besmetting en affectieve empathie. Voor cognitieve empathie heb je wel emoceptie nodig (je moet de emotionele staat van de ander kunnen aanvoelen), maar je hebt ook cognitieve inzichten en ervaringen nodig om het perspectief van de ander te begrijpen. Cognitieve empathie activeert daarom andere breingebieden dan affectieve empathie. Al die gebieden zijn bij HSP vaker en sterker geactiveerd.
HSP meer beïnvloed door emoties anderen
Dat emotionele besmetting en affectieve empathie vaker voorkomt onder hoogsensitieve mensen, blijkt ook uit onderzoek van Benjamin Tabak en collega’s (2022). Zij bestudeerden verschillen tussen hoogsensitieve mensen en niet-HSP in twee studies met respectievelijk 1377 en 1240 personen, waarvoor de deelnemers 24 verschillende vragenlijsten invulden. Twee uitkomsten zijn in het kader van emoceptie van belang. HSP raken sneller ‘besmet’ door de emoties van anderen, zowel met positieve als negatieve emoties, blijkt uit de gebruikte Emotional Contagion Scale (ECS). Daarnaast hebben ze een hogere score op het meevoelen met de emoties van de ander (de Balanced Emotional Empathy Scale (BEES)). Dat betekent dus dat hoogsensitieve personen emoties van anderen vaak aanvoelen en er sterk door beïnvloed worden.
Voordeel emoceptie
Een sterke emoceptie heeft voor- en nadelen. Het aanvoelen van emoties van anderen kan zo overweldigend zijn, dat je even niet meer bezig kunt zijn met je eigen taak. De emoties zetten eveneens processen in je lichaam in werking, zoals bijvoorbeeld een stressreactie, waardoor je nog lang de na-effecten ervaart.
Het voordeel van een sterke emoceptie is dat je goed kunt lezen hoe de ander zich voelt. In vele beroepen is dit van grote waarde. Denk aan leerkrachten, zorgmedewerkers, verkopers, managers etc. Het is helemaal een groot pluspunt als de persoon waarmee je werkt, niet goed in staat is zijn gevoelens over te brengen. Zoals bijvoorbeeld het geval is met kinderen, demente mensen of anderstaligen.
Lianne zegt bijvoorbeeld in Gelukkig Hoogsensitief: “Ik ben mantelzorger voor mijn vader met Alzheimer. Ik lijk aan te voelen wat hij nodig heeft en kan hem daarom goed ondersteunen.”
Bewustwording
Ervaar je nu vooral de nadelen? Om meer profijt te ervaren van je sterke emoceptie kan je deze dingen doen. Sta elke dag stil bij je eigen gevoelens, zodat je makkelijker het onderscheid leert maken tussen jouw emoties en die van de ander. Schrijf daarnaast elke dag je positieve ervaringen op met het goed aanvoelen van anderen. Die bewustwording helpt je meer balans te ervaren in deze kwaliteit.
Esther Bergsma, is expert Hoogsensitiviteit, initiator van Hoogsensitief.NL en auteur van een vijftal boeken over hoogsensitiviteit. Ze verzorgt presentaties en opleidingen voor professionals over hoogsensitieve mensen en kinderen vanuit een wetenschappelijke invalshoek.
Bronnen:
Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M.-D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain Behav, 4: 580–594. doi:10.1002/brb3.242
Bergsma, E.N. & Eimers, D. (2021). Gelukkig Hoogsensitief – Geniet van je HSP-talenten, Booklight.
Goleman, Daniel (2013). Het brein en emotionele intelligentie, Business Contact, Amsterdam.
Ishikami, Y., & Tanaka, H. (2022). Emotional Contagion and Mirror System Activity in the Highly Sensitive Person. In International Symposium on Affective Science and Engineering ISASE2022 (pp. 1-4). Japan Society of Kansei Engineering.
Tabak, B. A., Gupta, D., Sunahara, C. S., Alvi, T., Wallmark, Z., Lee, J., … & Chmielewski, M. (2022). Environmental sensitivity predicts interpersonal sensitivity above and beyond Big Five personality traits. Journal of Research in Personality, 98, 104210.
