Hoogsensitieve Brein in beeld

(vernieuwde versie – november 2019
laatste herziening – oktober 2023)

“Ben ik de enige die zo denkt?

Heb jij je ook wel eens onbegrepen gevoeld? Reageerde niemand op jouw geweldige suggesties, konden anderen jouw gedachtesprongen niet volgen, snapten ze jouw emoties niet of zeiden ze misschien zelfs dat je “niet zo ingewikkeld moet doen”?  Misschien vroeg je je op dat moment af hoe anderen dan denken. En of jouw manier van denken niet normaal is?

Ik kan je vertellen dat het hoogsensitieve brein inderdaad anders werkt. Maar dat heeft juist veel voordelen.

 

Werking brein

De werking van het menselijk brein is ongelofelijk complex. Gedachten, gevoelens en gedrag komen tot stand door interactie tussen verschillende hersengebieden en -processen en bovendien zijn er persoonlijke verschillen in het brein door plasticiteit.

Elk jaar verschijnen er weer nieuwe inzichten. Soms revolutionair anders, soms kleine aanscherpingen op bestaande kennis.

Ik wil dus niet de indruk wekken dat we precies weten hoe het Hoogsensitieve Brein werkt. Ik sluit niet uit dat toekomstige inzichten nieuw licht werpen op de materie. En dat is goed. Onderzoeksresultaten helpen ons steeds beter zicht te krijgen op de werking van ons brein. Hoewel we dus nog niet het complete beeld hebben, kunnen we op basis van de huidige bevindingen al een beeld schetsen van de werking van de hersenen van hoogsensitieve mensen.

Informatieverwerking

De kern is dat een hoogsensitief persoon informatie anders verwerkt dan niet-hoogsensitieve mensen.  In eenzelfde situatie bemerkt een hoogsensitief persoon andere dingen en trekt er vaak andere conclusies uit. Dat heb je vast al eens gemerkt, bijvoorbeeld als je aan een project werkte op school of op je werk. Of als je met familie, vrienden of je partner in een nieuwe situatie terecht kwam. Jouw reactie of aanpak was wellicht anders.

 Drie stadia

De werking van de hersenen van hoogsensitieve mensen verschilt op drie stadia: opmerken, verwerken, inwerking. Ik heb dat weergegeven in onderstaande afbeelding. Als ik dit plaatje aan hoogsensitieve mensen in mijn praktijk voorleg merk ik altijd een enorme opluchting: “Ja, zo werkt dat bij mij”, en “Ik ben dus niet raar”. Die herkenning begint al bij de eerste stap; hoogsensitieve mensen merken meer op. Dat wat anderen ontgaat, signaleren zij vaak wel.

De nummering in de tekening licht ik hieronder toe.

Opmerken

Hoogsensitieve mensen bemerken subtiele details, zie stap 1. Ze nemen meer waar dan de gemiddelde persoon. De drempel voor waarneming lijkt lager te liggen. Geuren, geluiden, smaken die anderen niet bemerken, worden door hoogsensitieve mensen wel waargenomen (hoewel niet elk hoogsensitief persoon op alle zintuigen even gevoelig is). Daarnaast is het zenuwstelsel gevoeliger waardoor informatie sterker binnen komt. Veel hoogsensitieve personen ervaren bijvoorbeeld pijn heel intens.

Naast een lagere drempel voor waarnemen, nemen hoogsensitieve personen ook gedetailleerder waar: ze kunnen nuances in bijvoorbeeld smaken en geluiden benoemen die anderen ook met hun volledige aandacht niet kunnen waarnemen. Dit geldt ook voor emotionele prikkels die worden waargenomen via emoceptie. Door de gevoeligheid voor emotionele prikkels zijn hoogsensitieve mensen in staat om zich af te stemmen op de ervaring van de ander. Ze kunnen zich daardoor goed inleven en nemen hun emoties soms niet slechts waar maar ook over.

Kwaliteit 1: HSP kunnen intens genieten van de subtiele geuren, kleuren of geluiden die ze waarnemen.

Valkuil 1: overprikkeling ligt op de loer.

 

Kwaliteit 2: HSP kunnen zich goed inleven in de ander

Valkuil 2: ze kunnen overweldigd raken door de emoties van de ander of moeilijk onderscheid maken tussen hun eigen en andersmans emoties.

 

Verwerken

Het tweede stadium is verwerking van informatie. Het onderscheidende van het hoogsensitieve brein is dat binnenkomende informatie diepgaand verwerkt wordt. Uit breinonderzoek blijkt namelijk dat hoogsensitieve mensen meer hersengebieden inschakelen als zij een taak verrichten (zie voor een overzicht Bergsma, 2023).

Het verwerkingsproces van stimuli heb ik in de afbeelding ontleed om te verduidelijken wat er allemaal in het hoofd omgaat. Dit is echter geen vaststaande volgorde, noch een bewust proces. Toch herkennen veel hoogsensitieve mensen deze elementen. Het geeft hen erkenning en een handvat als ze aan anderen uitleggen hoe hun hoofd soms overuren maakt.

Grote geheel zien

De informatie die binnenkomt linken ze aan de kennis, ervaringen en informatie die ze al hebben (zie 2). Ze proberen daar een kloppend plaatje van te maken. Zo lang dat plaatje niet compleet is, voelen ze zich onrustig, blijven ze vragen stellen, of extra informatie verzamelen. Dit noemen we ‘denken vanuit het grote geheel’. Het zorgt er ook voor dat hoogsensitieve mensen verrassende verbanden kunnen leggen.

Integratie informatie binnen en buiten lichaam

Onbewust wordt de informatie gebruikt om het lichaam in staat van paraatheid te brengen (ad 3). Die integratie van sensorische informatie en informatie vanuit interoceptie (dat is een zintuig waarmee je je bewust wordt van de staat van het lichaam) vindt plaats in de insula. Deze is sterker geactiveerd bij hoogsensitieve mensen. Mogelijk werkt het zo dat zij meer effect op hun lijf ondervinden door de waargenomen situatie, die informatie kunnen ze vervolgens ook leren gebruiken om een balans te bewaren in stressvolle omstandigheden.

Analyse van risico’s en kansen

De waargenomen informatie zet een veelheid van associaties in werking (stap 4). Hoogsensitieve mensen ‘zien’ direct welke risico’s en kansen een situatie met zich meebrengt. Tijdens het bespreken van een nieuw project, zijn het de hoogsensitieve mensen die al verder denken aan de consequenties ervan. Anderen ervaren het soms als ‘beren’ op de weg zien. Maar ze zien ook de mogelijkheden. Soms is de stroom aan gedachten zo overweldigend dat het blokkerend werkt; het duurt dan lang voordat de HSP een antwoord geeft of een beslissing neemt.

Bijvoorbeeld bij het maken van een projectplan komen de verschillen tussen hoogsensitieve en niet-hoogsensitieve mensen helder naar voren. De gemiddelde persoon ziet een enkel risico, maar start gewoon en ziet wel wat er werkelijk op zijn pad komt en hoe hij het oplost. Een hoogsensitief persoon ziet een heel scala aan risico’s en wil deze graag zo goed mogelijk van te voren voorkomen (en kan daar vaak ook creatieve oplossingen voor bedenken). Krijgt hij of zij daar geen tijd voor, dan leidt dat tot een gevoel van onrust; het gevoel dat er elk moment iets mis kan gaan.  In een team leidt deze verschillende insteek vaak tot wederzijds onbegrip.

Sociale setting

Het kunnen lezen van de sociale setting is een grote kwaliteit van HSP. Naast het inschatten van kansen, mogelijkheden en risico’s, wordt de sociale setting geïnterpreteerd (zie 5). Van alle betrokken wordt gelezen of ingeschat wat diens verwachtingen, wensen, behoeftes, emoties en gedachten zijn (al dan niet correct). Grotendeels onbewust voelt een hoogsensitief persoon hoe elk persoon de situatie beleeft. In breinstudies blijken hersengebieden die betrokken zijn bij het inschatten van de eigen positie ten opzichte van de ander en het inleven in de ander, veel meer geactiveerd te zijn bij HSP (zoals de ACC en de insula). Inleven in de ander vindt zijn neurologische oorsprong in spiegelneuronen. Die zorgen ervoor dat informatie over emoties en intenties (on)bewust binnen komt.

Die belangen van anderen en de belangen van de groep als geheel spelen een belangrijke rol in het bepalen van de uiteindelijke actie. Vaak prevaleert dit boven de eigen belangen. Hoogsensitieve mensen vullen de gaten die andere teamleden laten vallen, springen bij als nodig en zetten alles op alles om de deadlines te halen.

Bepalen actie

De betekenisgeving, risico-analyse en interpretatie van de sociale setting zijn input voor het bepalen van mogelijke acties (zie 6). Dit proces wordt een paar keer doorlopen voordat daadwerkelijk actie genomen wordt: “zijn er meer risico’s en mogelijkheden? Welke verwachtingen spelen nog meer een rol? Wat zijn de mogelijke gevolgen van mijn actie?”. Ook de hersengebieden die deze bewuste actieplanning reguleren zijn meer actief bij hoogsensitieve personen.

Hoogsensitieve mensen hebben een creatieve manier van denken. Ze denken buiten het vaste stramien (zie Aron et. al, 2010, Bridges & Schendan, 2019), daardoor zijn de mogelijkheden die ze bedenken vaak creatiever.

Stop – en – check

Punt 2 en 3 tezamen noemen we het “stop – en – check – systeem”. Deze naam heeft Elaine Aron gegeven aan de neiging van hoogsensitieve mensen om eerst informatie te verwerken voordat tot actie wordt overgegaan.

Kwaliteit 3: je stort je niet snel in gevaarlijke omstandigheden.

Valkuil 3: Je kunt zo terughoudend worden dat je (te) weinig nieuwe activiteiten onderneemt.

 

Kwaliteit 4: je kunt intuïtieve beslissingen nemen als de afstemming tussen lijf-signalen en brein goed ontwikkeld is

Valkuil 4: als die afstemming niet goed ontwikkeld is, loop je kans veel lichamelijke klachten te ervaren

 

Optimale – optie – ambitie

Punt 4,5 en 6 tezamen noem ik “Optimale – optie – ambitie”. Dit is het zoeken naar de beste optie gegeven de situatie, waarbij de interpretatie van de sociale situatie een grote rol speelt. In de hersenen blijkt dit uit een versterkte activatie van de MTG, VTA, DLPFC en AG. Wil je veel meer weten over deze hersengebieden? Dan is het HSP Colloquium iets voor jou.

Kwaliteit 5: Je neemt weloverwogen beslissingen

Valkuil 5: Het kost tijd om beslissingen te nemen

 

Kwaliteit 6: Je kunt de sociale context lezen

Valkuil 6: Je laat de belangen van de groep prevaleren boven je eigen belangen, waardoor je niet meer goed voor jezelf zorgt.

 

Kwaliteit 7: je hebt een sterk verantwoordelijkheidsgevoel

Valkuil 7: je hebt kans dat anderen misbruik maken van jouw loyaliteit

 

Kwaliteit 8: je kunt creatief denken

Valkuil 8: je kunt eindeloos blijven piekeren over de beste mogelijkheid

 

Inwerking

Vaak duurt het wat langer voordat hoogsensitieve mensen reageren (stap 7). Ze hebben meer tijd nodig voor het beantwoorden van een vraag of het nemen van een beslissing. Logisch als je ziet welke bewerkingsprocessen (onbewust) in het brein plaatsvinden. Dit kost ook meer energie. HSP raken vaker gestresst (de pijl van “optimale optie ambitie” naar het lichaam). Uit onderzoek van Gerstenberg (2012) blijkt dat hoogsensitieve mensen beter presteren op een bepaalde taak, maar dat zij meer stress ervaren na die taak dan niet-hoogsensitieve mensen. Die stressreactie kan zich uiten in overprikkeling. En dat heeft weer invloed op de vorm van reageren, bijvoorbeeld prikkelbaar, emotioneel of juist afstandelijk. Ten tijde van overprikkeling van het brein heb je namelijk weinig controle over je gedrag.

Daarnaast is de beleving intenser. Hoogsensitieve mensen ervaren zowel positieve als negatieve emoties intenser (zie voor een overzicht Bergsma, 2023).

Kwaliteit 9: Je beleeft situaties intens, waardoor je het leven volop ervaart

Valkuil 9: je kunt enorm van slag zijn door relatief kleine gebeurtenissen

Zelfreflectie

Direct na de actie begint het verwerkingsproces opnieuw (pijl 8). De signalen worden verwerkt zoals hierboven weergegeven, plus de vraag “Heb ik het goed gedaan?”. Hoogsensitieve mensen hebben van nature een sterke zelfreflectie. Dat is een mooie kwaliteit, maar het kan ook leiden tot piekeren of zelfkritiek. Daardoor heeft het effect op het stress-systeem.

Kwaliteit 10: je hebt een sterke zelfreflectie, waardoor je makkelijk leert en je ontwikkelt.

Valkuil 10: soms blijf je eindeloos piekeren en jezelf verwijten maken, mogelijk leidend tot schaamte en laag zelfbeeld. Ook deze eigen negatieve gedachten kunnen sterk stresserend werken.

 

Samengevat

Het hoogsensitieve brein in het kort (de cijfers verwijzen naar de tekening):

  1. HSP bemerken subtiele details
  2. Zien het grote geheel
  3. Integratie info binnen/buiten lichaam
  4. Analyse kansen en risico’s
  5. Interpreteren sociale setting
  6. Bepalen mogelijke acties
  7. Intense inwerking (emoties en stress)
  8. Zelfreflectie

 

Complete aanpak

Doen niet-hoogsensitieve mensen dit allemaal niet? Integreren, analyseren en interpreteren zij niet? Natuurlijk wel. Het grote verschil ligt in de intensiteit waarmee hoogsensitieve mensen informatie verwerken en de diepgaandheid waarmee elke situatie aangepakt wordt. Over het algemeen schakelen hoogsensitieve mensen meer hersengebieden in bij het uitvoeren van een taak. Ze halen als het ware bij elke taak of situatie hun hele gereedschapskoffer erbij. Waar anderen vertrouwen op de schroevendraaier die ze toevallig in handen hebben, pakt een hoogsensitief persoon alle instrumenten erbij. In elke (relatief nieuwe) situatie worden alle verwerkingen toegepast om tot een antwoord of oplossing te komen. Ook blijven ze nog lang na de gebeurtenis overdenken welk gereedschap betere resultaten had opgeleverd.

Die ‘complete aanpak’ levert veel op, maar is ook vermoeiend. De kwaliteit kan dus doorschieten in een valkuil. En daar zit precies de uitdaging van hoogsensitieve personen.

 

De brein-afbeelding is met bronvermelding te gebruiken. Breinkaarten bestellen? Dat is mogelijk in onze webshop.
Handig voor psycho-educatie in de begeleiding van HSP of ouders van hoogsensitieve kinderen.

 

Boek

Lees voor de volledige onderbouwing van deze informatie met de beschikbare onderzoeken het boek “Het Hoogsensitieve Brein”. In 2023 is er een volledig herziene versie verschenen waarin 167 nieuwe onderzoeken zijn toegevoegd.

 

Please follow and like us:

Pin It on Pinterest