“Mijn dochter is een stil kind, maar daarmee is zij niet dom en het zegt al helemaal niets over haar sociale vaardigheden.”
“Alsjeblieft, neem mijn stille, sensitieve kind serieus”, is de oproep van ouders van introverte hoogsensitieve kinderen.

Afwachtend

Soms lijkt het wel alsof de stille kinderen niet helemaal serieus worden genomen. In een oudergesprek horen ouders van teruggetrokken kinderen regelmatig dat de het kind ‘zich wel wat meer mag laten zien’. Moet ieder kind hetzelfde zijn? Als een kind afwachtend is bij een nieuwe juf, het eerst toekijkt voordat het meespeelt met tikkertje, niet eindeloos praat over het nieuw gekregen speelgoed, en al helemaal niet zijn vakantieverhalen voor de klas wil delen, dan spreken leerkrachten of begeleiders al snel hun zorgen uit. “Is dat wel normaal gedrag?”

“Ik zie een meisje dat eerst nadenkt voordat zij wat zegt. Vaak zijn dat rake observaties. Maar die worden niet gehoord. Andere kinderen schreeuwen er door heen voordat ze uitgepraat is. In plaats van haar de tijd en rust te geven zich te uiten, concluderen de leidsters dat Mika een achterstand heeft. Ze denken dat ze geen contact kan leggen met de andere kinderen. Maar heel vaak is het mijn dochter die probeert samen te spelen op een niveau waar haar leeftijdsgenootjes nog niet zijn. Die pakken af, dringen op, gillen of duwen. Mijn dochter trekt zich dan  terug om ruzie te voorkomen. Is dat een gebrek aan sociale vaardigheden? Ik vraag het me af.” (Ruud over Mika).

Van verschillende ouders hoor ik een zelfde verhaal.
Hanneke: “Mijn dochter is een stil meisje. Jolien kijkt de kat uit de boom. Maar als ze zich veilig voelt, laat ze wel degelijk van zich horen. Thuis kan ze goed aangeven wat haar niet zint. Ook deelt ze regelmatig haar prachtige, wijze inzichten. Op school zegt Jolien echter bijna niets. Ze loopt netjes in de pas van de groep, en valt niet op. Juf krijgt geen hoogte van haar. Die vindt het zorgwekkend dat Jolien zo weinig praat. De meeste kinderen van haar leeftijd vertellen enthousiast over wat ze meemaken. De juf noemt Jolien emotioneel vlak en dringt aan op een psychologisch onderzoek.
Ik schrok van de resultaten van het onderzoek. Ook de psycholoog spreekt van een emotioneel vlak meisje. Zo ken ik mijn dochter helemaal niet. Hoe kunnen de resultaten zo anders zijn dan hoe ze thuis is?”

Psychologisch onderzoek

Als ik het verslag van de psycholoog over Jolien lees valt me meteen op dat hij niet rept over hoogsensitiviteit. Aan de ene kant is dit logisch. Hoogsensitiviteit is geen diagnose. Het is ‘slechts’ een eigenschap. En in een psychologisch onderzoek moet een diagnose worden vastgesteld. Aan de andere kant is dat problematisch. De psycholoog zoekt verklaringen voor het geconstateerde problematische gedrag, terwijl kennis van hoogsensitiviteit ander licht zou werpen op de problematiek. In het rapport staat [samengevat en met toestemming van de ouders (anoniem) gepubliceerd]:

“Ze komt over als emotioneel vlak en nog weinig gedifferentieerd meisje die moeilijk woorden kan geven aan haar binnenwereld en kunnen we spreken van een stagnatie in de emotionele ontwikkeling. Onder deze oppervlakte liggen sterke, heftige gevoelens en driften die ze moeilijk kan uiten en daardoor geen raad mee weet en haar soms overspoelen. Uit het intelligentieonderzoek blijkt een sterk disharmonisch profiel. Het persoonlijkheidsonderzoek laat veel ambivalenties zien. ”

Introverte hoogsensitieve kinderen

Als deze psycholoog zich verdiept had in hoogsensitiviteit had hij in deze beschrijving een introvert hoogsensitief kind herkend. Introverte hoogsensitieve kinderen voelen veel. Ze hebben vaak een rijke gevoelswereld; herkennen emoties in vele nuances, maar kunnen ze moeilijk uiten. Ze vinden het lastig hun emoties onder woorden te brengen, want:

• Ze hebben soms nog geen woorden voor hun emoties. Hun woordenschat is te klein;
• Ze zijn bang anderen pijn te doen. Ze hebben misschien ervaren dat hun emoties voor anderen pijnlijk kunnen zijn. Daarom houden ze het liever voor henzelf;
• Ze vinden het lastig in de aandacht te staan. Anderen kijken je aan als jij praat. Die aandacht kan overweldigend voor hen zijn;
• Ze willen niemand tot last zijn. Hun verhaal kan betekenen dat er iets opgelost moet worden, maar ze willen hun vader en moeder niet tot last zijn. Ze lossen het zelf wel op. Ook kunnen eerdere ervaringen met explosief uiten van gevoelens (als ze niet meer binnen te houden waren) tot het gevoel hebben geleid dat ze lastig zijn als ze hun gevoel uitspreken.

Voor een deel is het beperkt uiten van emoties dus onvermogen (ze weten niet ‘hoe’). Voor een groot deel ligt de oorzaak echter in sociale interpretaties. Hoogsensitieve kinderen zijn sterk afgestemd op de verwachtingen die anderen van hen hebben, maar hun interpretaties daarvan kloppen niet altijd. Zo denken veel kinderen dat ze altijd braaf moeten doen wat hen gezegd wordt. En aan dat beeld dragen wij als ouders en leerkrachten bij met dagelijkse opmerkingen (“Doe nou gewoon wat ik zeg”). Deze overtuiging zit introverte, hoogsensitieve kinderen in de weg als hen naar hun emoties gevraagd wordt. Ze zijn dan meer bezig met aftasten wat de ander voelt, denkt en wil, om daar ‘juist’ op te kunnen reageren. Zo’n hoogsensitief kind mag leren dat zijn gevoelens, gedachten en wensen even belangrijk zijn.

Dat Jolien haar emoties niet uit, wil dus niet zeggen dat zij emotioneel vlak is. Het leren herkennen en vervolgens (al dan niet verbaal) uiten van haar emoties kan haar helpen heftige uitbarstingen te voorkomen. Er is niets mis met Jolien. Zij mist op dit moment echter de vaardigheden om ook op school effectief te communiceren. Dat heeft niets met een disharmonisch profiel te maken, zoals in het rapport geopperd wordt.

Verbaal-performaal kloof

Regelmatig lees ik in intelligentie-onderzoeken conclusies over een disharmonisch beeld. Ook bij Jolien werd dit geconcludeerd. Haar score op verbale intelligentie is 106,  performaal 121. Dat wordt ook wel (met een volgens experts onjuiste benaming) de verbaal-performaal kloof genoemd. Die kloof wordt vaak gepresenteerd als oorzaak van problemen. Echter, verschillende onderzoeken, hebben al laten zien dat zo’n kloof niets zegt. Bij circa 30 procent van alle kinderen is er een verschil van 12 punten of meer tussen deze scores, bij kinderen met een IQ>109 is dat zelfs 41% (Reuver, 2003). Zie ook http://www.eduratio.be/vpkloof.html

Er zijn geen aanwijzingen dat een ‘kloof’ wijst op psychische stoornissen of andere problemen. Het feit dat kinderen met problemen vaak een groot verschil hebben in beide scores, wordt dus onterecht als onderbouwing gebruikt. Er is nooit een oorzakelijk verband aangetoond. Wat wel goed om te weten is: de score op verbale intelligentie geeft een betere voorspelling van de schoolprestaties dan de score op performale intelligentie.

Norm: spontaan

“Nienke krijgt op elk rapportgesprek te horen dat ze het goed doet, maar dat ze wel wat meer van zich mag laten horen. Haar meester van dit jaar gaf aan dat het voor de leerkrachten toch ook veel leuker is als kinderen enthousiast vertellen en vragen stellen. Ik zag Nienke in elkaar duiken.”

Susan Cain laat in haar boek Stil zien dat de talenten van introverte mensen onderschat worden. In allerlei beroepen worden extraverte mensen sneller aangenomen, ook als introverte mensen betere resultaten behalen. Onze maatschappij is sterk gericht op: snel beslissen, enthousiasme en charisma. De kwaliteiten bedachtzaamheid, empathie en analytisch vermogen lijken structureel ondergewaardeerd te worden.

Van alle kinderen is ongeveer twee derde extravert. De grote meerderheid. Van de hoogsensitieve kinderen (20% van de kinderen) is ongeveer 30% extravert en 70% introvert. Dat betekent dat in elke klas van 30, 6 kinderen zitten die hoogsensitief zijn en dat 4 daarvan introvert zijn.

Wat doet het met een introvert hoogsensitief kind om elke keer weer te horen dat het meer moet praten? Het denkt waarschijnlijk dat het faalt. Mogelijk vergroot het ook de druk en daarmee de angst om voor een groep te spreken. Al die aandacht gaan ze liever uit de weg. Als juf daar dan op aandringt, gaan ze zich minder voelen dan de andere kinderen. De kinderen die wel veel vertellen in de groep.  Dat haalt juist het onontbeerlijke zelfvertrouwen onderuit.

Jongens

Wordt van jongens minder vaak gezegd dat ze wel erg stil zijn? Er zijn geen cijfers over, maar ik hoor de verhalen minder. Het lijkt me aannemelijk dat hoogsensitieve, introverte jongens net zo vaak terughoudend en stil zijn als hoogsensitieve, introverte meisjes. Wellicht zijn onze normen anders. Wellicht verwachten we van jongens minder dat ze uitgebreid vertellen.

Emoties uiten

Er is niets mis met het helpen van stille kinderen bij het uiten van hun emoties. Dat is zelfs zeer nuttig. Vaak lopen bij hen de interne spanningen op en krijgen zij fysieke klachten, zoals hoofd- of buikpijn. Vaak is een eerste stap het non-verbaal uiten van emoties, bijvoorbeeld door fysieke of creatieve vormen. Wat in ieder geval niet behulpzaam is, is de druk vergroten door hen te vergelijken met hun extraverte klasgenootjes. Door van hen te verwachten dat zij zich op dezelfde manier uiten. Kijk in plaats daarvan naar de positieve kanten van deze prachtige introverte kinderen; hun vermogen om te luisteren naar anderen, hun bedachtzaamheid en wijze, creatieve inzichten.

Verwijzing:
Reuver, J. (2003). De WISC-RN als presenteerblaadje? Een onderzoek naar het vaststellen van schoolproblemen bij kinderen op basis van het verschil tussen hun verbaal en performaal IQ (doctoraalscriptie). Leiden: Universiteit Leiden.

De namen van de betrokkenen zijn veranderd.

Please follow and like us: