Overprikkeling: elk hoogsensitief persoon heeft er mee te maken. Sommige dagelijks, anderen wekelijks. Maar voor iedereen een onplezierige situatie omdat het samengaat met allerlei klachten.

Daarom heeft Carlijn Hendrikx in opdracht van mij dit fenomeen verder onderzocht. Carlijn is student Psychomotorische Therapie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Over het snijvlak van hoogsensitiviteit en psychomotorische therapie is nog niets gepubliceerd. Carlijn moest daarom inventief en creatief zijn in haar onderzoek. En dat was ze. Ze heeft op een fantastische manier de kennis van haar vakgebied bruikbaar gemaakt voor hoogsensitieve mensen. Haar onderzoek is dan ook voor iedereen die met hoogsensitiviteit te maken heeft een ‘must-read’.

Haar volledige onderzoek is hier te downloaden. In dit blog vat ik het voor je samen.

Onderzoeksvragen

Hoogsensitieve volwassenen (HSV) raken geregeld overprikkeld, wat ze vaak pas merken als zich klachten voordoen. Dit zijn klachten op lichamelijk, emotioneel, cognitief en sociaal gebied zoals emotionele ongeremdheid, stress en onzekerheid in sociale situaties.  Om die klachten voor te zijn is gekeken naar passende psychomotorische interventies.

In het onderzoek beschrijft Hendrikx:
– wat er gebeurt bij overprikkeling. Ze heeft daarvoor literatuurstudie gedaan en drie hoogsensitieve personen geïnterviewd;
– waar psychomotorische therapie kan aansluiten op deze inzichten;
– welke psychomotorisch therapeutische interventies kunnen bijdragen aan het voorkomen van overprikkeling.

Overprikkeling

Overprikkeling wordt vaak veroorzaakt door geluiden, een drukke omgeving en een intense gevoelswereld. Het houdt in dat de hoeveelheid of intensiteit van prikkels niet meer verwerkt kan worden. Dat brengt klachten op lichamelijk, emotioneel, cognitief en sociaal gebied met zich mee. Op het moment van overprikkeling gaat het stresssysteem aan, waarbij lichamelijke klachten zoals spanning en een gevoel in de maag naar voren komen (Benham, 2006).

Cognitieve prestaties nemen af en automatische systemen zoals de ‘stop-en-check’ en ‘optimale-optie-ambitie’ worden platgelegd. Er is geen ruimte meer voor proactieve coping, men voelt zich overweldigd en reageert vanuit emotie, voornamelijk verdriet en boosheid. Opvallend is dat HSV’ers ook aangeven dat ze bij overprikkeling niet meer kunnen denken en geen controle meer hebben over hun emoties.

Een andere emotionele reactie is dat men de emoties binnenhoudt en zich aanpast aan de omgeving en de ander. Dit uit zich in sociaal wenselijk gedrag. HSV’ers ervaren klachten op sociaal gebied zoals onzekerheid in sociaal contact en het vermijden van sociale situaties. Doordat zij zich veel aanpassen aan hun omgeving gaan zij vaak over hun eigen grenzen. Dit zorgt dan weer voor lichamelijke klachten op de lange termijn zoals niet kunnen slapen of niet kunnen eten. Hoogsensitieve kinderen blijken hier ook meer last van te hebben dan niet hoogsensitieve kinderen (Boterberg & Warreyn, 2016). HSV’ers in overprikkelde toestand lijken symptomen te hebben van onder andere autisme en angststoornissen, maar hoogsensitiviteit is niet hetzelfde als autisme of een angststoornis (Liss, Mailloux, & Erchull, 2008; Hofmann & Bitran, 2007).

Klachten op lange termijn

Gezien de ontwikkelingen in onze maatschappij met betrekking tot prikkels, zullen HSV’ers sneller overprikkeld raken en dus sneller en meer van bovenstaande klachten ervaren (White, 2015).
Het valt op dat de klachten van overprikkeling te onderscheiden zijn in acute klachten en klachten op de lange termijn. De acute klachten zijn aanwezig op het moment van overprikkeling. De klachten op de lange termijn zijn de gevolgen van het vaker overprikkeld raken.

PMT-interventies

Psychomotorische therapie (PMT) is een ervaringsgerichte therapievorm waarbij bewegen en lichamelijkheid worden ingezet om psychosociale problemen te behandelen. De PMT blijkt met interventies te kunnen inspelen op alle aspecten (lichamelijk, emotioneel, cognitief en sociaal) en op zowel de acute klachten als op de klachten op lange termijn.

De interventies bij de acute klachten zijn stressreductie, ontspanningstechnieken, meditatietechnieken, impulscontrole en taakconcentratie. Deze interventies hebben doelen als spanning verlagen en impulsen controleren. Ze zijn helpend wanneer iemand zich in een overprikkelende situatie bevindt, net zoals interventies op het gebied van rust.

De interventies op de lange termijn zijn adequate coping-strategie vinden, emotieregulatie, lichaamsbewustwording, mentaliseren, grenzen herkennen en aangeven en interoceptieve exposure. Deze hebben doelen als grenzen herkennen en het sociale functioneren verbeteren. Ze helpen iemand om inzicht te krijgen in hoe overprikkeling bij hem werkt en wat iemand zou kunnen doen om overprikkeling te voorkomen.

Het gebruik van een spanningsthermometer als interventie kan bij zowel acute klachten als bij lange termijnklachten ingezet worden. De interventies kunnen in de vorm van een product of module toegepast worden binnen de behandeling van hoogsensitieve volwassenen. Bij alle interventies (met uitzondering van meditatietechnieken, impulscontrole en taakconcentratie) wordt lichaamsbewustwording door middel van het herkennen van lichaamssignalen genoemd.

Uniek onderzoek

Overprikkeling gaat gepaard met diverse lichamelijke klachten en sensaties, zowel bij acute overprikkeling als op de lange termijn (Hoof, 2016). Ook Leijssen (2008) en Levine (2007) benoemen dat alle psychosociale factoren hun invloed uitoefenen via het lichaam. Opvallend is dat er, gezien de lichamelijke reacties en de hoeveelheid passende interventies, nog niet eerder onderzoek gedaan is naar behandelinterventies vanuit de PMT bij deze doelgroep. Het vergroten van het lichaamsbewustzijn lijkt in ieder geval een essentieel onderdeel in de behandeling van HSV’ers met overprikkeling.

Overprikkeling voorkomen

Met het toepassen van de PMT-interventies, krijgen HSV’ers handvatten om overprikkeling te verminderen in het acute moment, en krijgt men vroegtijdig inzicht in eigen grenzen met betrekking tot overprikkeling. Hiermee wordt het probleem aangepakt dat HSV’ers hun overprikkeling niet voelen aankomen en erdoor overvallen worden. Naar verwachting zullen zij met de vermindering in het moment en het vroegtijdige inzicht overprikkeling kunnen voorkomen. Met het voorkomen van overprikkeling blijft overprikkeld raken afwezig. Bij afwezigheid van overprikkeling lijkt het aannemelijk dat ook de overprikkelingsklachten afwezig zullen zijn. De klachten nemen namelijk af wanneer de overprikkeling afneemt (Tol, 2015). Dus met het voorkomen van overprikkeling lijkt men ook de klachten voor te kunnen zijn. Op deze manier draagt de PMT dus daadwerkelijk bij aan secundaire preventie en lijkt overprikkeling bij HSV voorkomen te kunnen worden.

Effect

Het daadwerkelijke effect van de verschillende interventies is in dit onderzoek niet onderzocht. Maar op basis van deze studie is wel duidelijk geworden dat hoogsensitieve volwassenen de klachten bij overprikkeling waarschijnlijk aanzienlijk kunnen verminderen door psychomotorische interventies. De eerste stap hierin is inzicht in de eigen sensitiviteit en de individuele reactie op prikkels.

Download hier het volledige onderzoek van Carlijn Hendrikx.

Please follow and like us: